Veel mensen weten dat de Bijbel niet zegt dat de volgelingen van Christus Kerstmis moeten vieren. Maar waar komt deze feestdag dan vandaan, en staat de Bijbel dit toe? Maakt het enig verschil zolang het bedoeld is om God te eren en families samen te brengen?

Op de vraag over de Kerstman antwoordde een man: “Ik denk niet dat je kinderen moet vertellen dat de Kerstman bestaat,’ zei hij. “Dat is de eerste leugen die je je kinderen vertelt.” Vertel kinderen in plaats daarvan dat de kerstman een personage is dat is verzonnen om een feestdag te vieren. Anders, “wanneer kinderen 5 jaar oud zijn… beseffen ze dat hun ouders hun hele leven tegen hen hebben gelogen.”

De kabeltelevisiezender Arts & Entertainment zond een programma uit over Kerstmis getiteld Christmas Unwrapped: De geschiedenis van Kerstmis. De promo voor het programma luidde:

“Mensen over de hele wereld vieren de geboorte van Christus op 25 december. Maar waarom wordt de geboorte van de Heiland gemarkeerd door het geven van geschenken, en werd Hij echt op die dag geboren? En waar komt de kerstboom eigenlijk vandaan?”

“Maak een betoverende reis door de geschiedenis van ’s werelds favoriete feestdag en leer de oorsprong van enkele van de meest blijvende tradities van de westerse wereld. Volg het ontstaan van Kerstmis vanuit heidense festivals zoals de Romeinse Saturnalia, die de winterzonnewende vierde.”

Christenen moeten het ongemakkelijke feit onder ogen zien dat de Kerstman fictief is en dat Kerstmis en zijn traktaties voortkomen uit heidense Romeinse festivals. Maar zoals we zullen zien, zijn dit bij lange na niet de enige bronnen van informatie over de achtergrond van de Kerstman en Kerstmis.

Zit er meer achter deze oude tradities en praktijken dan je op het eerste gezicht zou denken? Maakt het enig verschil of we er aan blijven deelnemen? Wat zegt de Bijbel over dergelijke praktijken?

Viering van de Zonnegod

Het klinkt misschien vreemd dat een religieuze viering waaraan de naam van Christus is verbonden, dateert van voor het Christendom. Toch dateert de feestdag die wij kennen als Kerstmis al van ver voor Jezus Christus.

Elementen van de viering kunnen worden getraceerd naar het oude Egypte, Babylon en Rome. Dit feit werpt geen beschuldigingen op aan het adres van Jezus, maar roept wel vragen op over het begrip en de wijsheid van diegenen die er in de loop van de millennia op hebben aangedrongen om een oud heidens feest in stand te houden dat zich over een groot deel van de wereld als Kerstmis heeft verspreid. De leden van de vroege Kerk zouden verbaasd zijn geweest te denken dat de gebruiken en gewoonten die wij met Kerstmis associëren, zouden worden opgenomen in een viering van de geboorte van Christus. Pas na enkele eeuwen zou de naam van Christus aan deze populaire Romeinse feestdag worden verbonden.

Zoals Alexander Hislop uitlegt in zijn boek, The Two Babylons: “Het wordt toegegeven door de meest geleerde en openhartige schrijvers van alle partijen dat de dag van de geboorte van onze Heer niet kan worden bepaald, en dat binnen de Christelijke Kerk nooit van een dergelijk feest als Kerstmis werd gehoord tot de derde eeuw, en dat het pas veel aandacht kreeg toen de vierde eeuw al ver gevorderd was” (1959, pp. 92-93).

Wat betreft de vraag hoe 25 december de datum voor Kerstmis werd, zal vrijwel elk boek over de geschiedenis van de feestdag uitleggen dat deze datum in het Romeinse Rijk werd gevierd als de geboortedag van de zonnegod.

In het boek 4000 Years of Christmas wordt uitgelegd hoe 25 december werd gekozen als de vermeende geboortedag van Jezus: “Want die dag was heilig, niet alleen voor de heidense Romeinen, maar ook voor een godsdienst uit Perzië die in die dagen een van de sterkste rivalen van het christendom was. Deze Perzische godsdienst was het Mithraïsme, waarvan de volgelingen de zon aanbaden en op die dag de terugkeer van de zon vierden” (Earl en Alice Count, 1997, p. 37).

Niet alleen werd 25 december vereerd als de geboortedag van de zon, maar ook werd onder heidense volken al lang een feest gevierd om de toenemende hoeveelheid daglicht na de winterzonnewende, de kortste dag van het jaar, te vieren. De voorloper van Kerstmis was in feite een afgodisch midwinterfeest dat gekenmerkt werd door buitensporigheid en losbandigheid en dat vele eeuwen voor het christendom plaatsvond!

Voorchristelijke gebruiken

Dit oude feest had in verschillende culturen verschillende namen. In Rome heette het de Saturnalia, ter ere van Saturnus, de Romeinse god van de landbouw. Het feest werd opgenomen in de vroege Romeinse kerk en kreeg de naam Christus (“Christusmis” of Kerstmis) om nieuwe bekeerlingen die het niet wilden opgeven te verzoenen en om het aantal nominale aanhangers van het christendom te vergroten.

De katholieke leiders van de derde eeuw waren geneigd het heidendom halverwege tegemoet te komen – een praktijk die duidelijk wordt in een bittere klaagzang van Tertullianus, een katholiek theoloog uit die tijd. In 230 schreef hij over de inconsistentie van belijdende christenen. Hij stelde hun lakse en politieke praktijken tegenover de strikte trouw van de heidenen aan hun eigen geloof: “Door ons, die vreemdelingen zijn van sabbatten, en nieuwe manen, en feesten, eens aanvaardbaar voor God [de in de Bijbel in Leviticus 23 beschreven feesten, die zij niet langer in acht namen], de Saturnalia, de feesten van januari, de Brumalia en de Matronalia, worden nu druk bezocht; geschenken worden heen en weer gedragen, nieuwjaarsgeschenken worden met veel lawaai gemaakt, en sport en banketten worden met tumult gevierd; o, hoeveel trouwer zijn de heidenen aan hun godsdienst, die er speciaal op letten geen plechtigheid van de christenen over te nemen”. (geciteerd door Hislop, blz. 93, cursivering overal toegevoegd tenzij anders vermeld).

Omdat zij er niet in slaagden de heidenen te bekeren, begonnen de religieuze leiders van de Roomse kerk compromissen te sluiten door heidense gebruiken in christelijk uitziende kledij te hullen. Maar in plaats van hen te bekeren tot de overtuigingen van de kerk, bekeerde de kerk zich grotendeels tot niet-christelijke gebruiken in haar eigen religieuze praktijken.

Hoewel de vroege katholieke kerk deze viering aanvankelijk afkeurde, “was het feest veel te sterk verankerd in de gunst van het volk om te worden afgeschaft, en de kerk verleende uiteindelijk de noodzakelijke erkenning, in de overtuiging dat als Kerstmis niet kon worden afgeschaft, het moest worden gehandhaafd ter ere van de christelijke God. Toen het feest eenmaal een christelijke basis had gekregen, raakte het volledig ingeburgerd in Europa, met veel van zijn heidense elementen ongemoeid gelaten” (Man, Myth & Magic: The Illustrated Encyclopedia of Mythology, Religion, and the Unknown, Richard Cavendish, editor, 1983, Vol. 2, p. 480, “Christmas”).

Viering wint het van de Schrift

Sommigen verzetten zich tegen dergelijke geestelijk giftige compromissen. “Rechtschapen mensen probeerden het tij te keren, maar ondanks al hun inspanningen ging de afval verder, totdat de Kerk, met uitzondering van een klein overblijfsel, was ondergedompeld in heidens bijgeloof. Dat Kerstmis oorspronkelijk een heidens feest was, lijdt geen twijfel. De tijd van het jaar en de ceremonies waarmee het nog steeds gevierd wordt, bewijzen de oorsprong ervan” (Hislop, p. 93).
De eerder genoemde Tertullianus bijvoorbeeld, sloot zich af van de Roomse kerk in een poging om dichter bij de leer van de Bijbel te komen.

Hij was niet de enige die het niet eens was met dergelijke tendensen. “Nog in 245 verwerpt Origenes, in zijn achtste preek over Leviticus, het idee om de geboortedag van Christus te vieren alsof hij een farao was, als zondig” (The Encyclopedia Britannica, 11e editie, Vol. 6, p. 293, “Kerstmis”).

Kerstmis werd pas in 534 een Romeinse feestdag (ibid.). Het duurde 300 jaar voordat de nieuwe naam en symbolen van Kerstmis de oude namen en betekenis van het midwinterfeest, een heidens feest dat zovele eeuwen teruggaat, hadden vervangen. Pas nadat Constantijn de “Kerk” ontwikkelde zoals wij die nu kennen, en deze opnam in de Romeinse regering, werd de heidense verering van de mis van Christus gezien als een christelijke gebeurtenis.

De oorsprong van de Kerstman

Hoe is de Kerstman in beeld gekomen? Waarom is deze mythische figuur zo nauw verbonden met de Kerstfeestdagen? Ook hier zijn vele boeken beschikbaar die licht werpen op de oorsprong van dit populaire personage.

“Santa Claus” is een Amerikaanse verbastering van de Nederlandse vorm Sinterklaas, een afkorting van Sint Nikolaas, een figuur die door de vroege Nederlandse kolonisten naar Amerika werd gebracht. Deze naam is op zijn beurt afkomstig van Sint Nicolaas, bisschop van de stad Myra in het zuiden van Klein-Azië, een katholieke heilige die door de Grieken en de Latijnen op 6 december wordt vereerd.

Hij was bisschop van Myra, en werd “heilig verklaard” tijdens het tolerante bewind van Constantijn (The Encyclopedia Britannica, 11e editie, Vol. 19, p. 649, “Nicholas, St.”). Verschillende verhalen beweren dat er een verband bestaat tussen Kerstmis en Sint Nicolaas, die allemaal te maken hebben met het geven van geschenken op de vooravond van Sint Nicolaas, die vervolgens werden verplaatst naar Eerste Kerstdag (ibid.).

Hoe, zo kunnen we ons afvragen, kwam het dat een bisschop van de zonnige Mediterrane kust van Turkije in verband werd gebracht met een man in rode pakken die op de Noordpool woont en in een slee rijdt die wordt voortgetrokken door vliegende rendieren?

Als we weten wat we al hebben geleerd over de oude voorchristelijke oorsprong van Kerstmis, zou het ons niet moeten verbazen dat ook de Kerstman niets anders is dan een figuur die gerecycled is uit oude heidense geloofsovertuigingen.

De attributen die met de Kerstman worden geassocieerd – zijn met bont afgezette kleerkast, zijn slee en zijn rendieren – verraden dat hij afkomstig is uit het koude klimaat van het hoge Noorden. Sommige bronnen herleiden hem tot de oude Noord-Europese goden Odin (of Woden) en Thor (Graaf, blz. 56-64). Odin, afgebeeld met een lange, witte baard, zou door de hemel rijden met zijn achtbenige paard Sieipnir.

Anderen herleiden de Kerstman nog verder terug in de tijd tot de Romeinse god Saturnus en de Griekse god Silenus, metgezel en leermeester van de wijngod Dionysus (William Walsh, The Story of Santa Klaus, pp. 70-71).

Werd Jezus in december geboren?

Bijbelgeleerden met kennis van zaken die over het onderwerp van de geboorte van Jezus hebben geschreven, concluderen dat, gebaseerd op het bewijs in de Bijbel zelf, er geen enkele mogelijkheid is dat Christus ergens in de buurt van 25 december geboren zou kunnen zijn.

Alexander Hislop zegt over Jezus’ geboorte: “Er staat geen woord in de Schrift over de precieze dag van Zijn geboorte, of de tijd van het jaar waarin Hij geboren werd. Wat daar staat, impliceert dat op welk tijdstip Zijn geboorte ook plaats vond, het kon niet op 25 december zijn geweest.”

“Op het moment dat de engel Zijn geboorte aankondigde aan de herders van Bethlehem, waren zij ’s nachts hun kudden aan het voeden in de open velden.

Het klimaat van Palestina…. van december tot februari, is zeer doordringend, en het was niet de gewoonte voor de herders van Judea om hun kudden in de open velden later dan ongeveer eind oktober te hoeden” (p. 91).

Hij gaat verder met uit te leggen dat de herfstregens die in september of oktober in Judea beginnen zou betekenen dat de gebeurtenissen rond de geboorte van Christus die in de Schriften zijn opgetekend, niet later dan half oktober kunnen hebben plaatsgevonden. Het is waarschijnlijker dat de geboorte van Jezus in de lente plaatsvond.

Nog meer bewijs dat de geboorte van Jezus niet midden in de winter kan hebben plaatsgevonden, is dat de Romeinen de tijd voor belastingheffing en reizen niet in het holst van de winter zouden hebben vastgesteld.

Omdat Jozef van Bethlehem afstamde, en omdat hij van Nazareth in Galilea naar Bethlehem moest reizen, en omdat zijn aanstaande vrouw Maria met hem meereisde, zou het voor Jozef en Maria bijna onmogelijk zijn geweest om de reis in de winter te maken. Volgens Lucas bracht Maria Jezus ter wereld in Bethlehem in de tijd van de volkstelling en de belastingheffing, die geen enkele ambtenaar in december zou hebben gepland.

Wat voor verschil maakt het uit?

De Bijbel geeft ons geen reden – en zeker geen instructie – om de mythen en fabels van Kerstmis en de Kerstman te ondersteunen. Zij zijn verbonden met de wegen van deze wereld en in strijd met de wegen van Christus en Zijn heilige waarheid. “Leer niet de weg der heidenen,” zegt God ons:

1. Hoort het woord, dat de HEERE tot u spreekt, o huis Israëls:
2. Zo zegt de Here: Leer niet de weg der heidenen, en wees niet ontsteld over de tekenen des hemels, want de heidenen zijn er ontsteld over.
3. Want de gewoonten van het volk zijn ijdel; want men hakt een boom uit het woud, het werk van de handen van de werkman, met de bijl.
4. Zij versieren hem met zilver en goud, zij bevestigen hem met spijkers en hamers, opdat hij niet beweegt. Jeremia:10:1-4

Hoe kan een christen dit lezen zonder aan een kerstboom te denken?

Belijdende christenen zouden de achtergrond van de symbolen van de kerstdagen moeten onderzoeken en moeten ophouden hun kinderen wijs te maken dat de Kerstman en zijn elfen, rendieren en het geven van kerstcadeaus iets te maken hebben met Jezus Christus. Dat is nadrukkelijk niet zo!

God haat liegen! “Zes dingen haat de Here, zeven zijn Hem een gruwel: een trotse blik, een leugenachtige tong, handen die onschuldig bloed vergieten, een hart dat boze plannen bedenkt, voeten die snel onheil stichten, een valse getuige die leugens spreekt, en wie tweedracht zaait onder broeders en zusters. (Spreuken: 6:16,-19)

Ouders moeten hun kinderen de waarheid vertellen over God en de tegenstrijdige en verwarrende wegen van deze wereld. Als we dat niet doen, houden we alleen het idee in stand dat het aanvaardbaar is dat ouders tegen hun kinderen liegen!

Kan een Christen een heidense feestdag en haar symbolen promoten als iets dat God of Christus heeft goedgekeurd? Laten we eens kijken wat God vindt van het gebruik van gebruiken en praktijken die hun oorsprong vinden in valse godsdienst om Hem en Zijn Zoon te aanbidden. Wij vinden Zijn mening duidelijk uitgedrukt in zowel het Oude als het Nieuwe Testament.

God gebiedt Zijn volk specifiek om niet te doen wat vroege kerkleiders deden toen zij afgodische gebruiken incorporeerden en deze het etiket christelijk opplakten. Voordat de Israëlieten het Beloofde Land binnengingen, gaf God hen een strenge waarschuwing:

“Wees op uw hoede dat gij u niet laat strikken door hen [de heidense bewoners van het land] te volgen . … en dat gij hun goden niet naspeurt, zeggende: Hoe hebben deze volken hun goden gediend? alzo zal ik het ook doen.”

“Gij zult dat den HEERE, uw God, niet doen; want alle gruwelen den HEERE, die Hij haat, hebben zij hun goden aangedaan: ….. Wat ik u ook beveel, zie toe, dat gij het doet; gij zult er niets aan toevoegen, noch daarvan iets afdoen.” (Deuteronomium:12 :30-32)

Vele eeuwen later reisde de apostel Paulus naar vele heidense steden en stichtte daar gemeenten. Tot de leden van de Kerk van God in Korinthe, een stad die doordrenkt was van afgoderij, schreef Paulus: “Welke gemeenschap heeft de gerechtigheid met de ongerechtigheid? En welke gemeenschap heeft het licht met de duisternis? En welke overeenstemming heeft Christus met Belial? Of welk deel heeft hij die gelooft met een ongelovige? En welke overeenkomst heeft de tempel van God met afgoden?

14. Want welke gemeenschap heeft de rechtvaardige met de onrechtvaardige? En welke gemeenschap heeft het licht met de duisternis?
15. En welke gemeenschap heeft Christus met Belial? Of welk deel heeft hij die gelooft met een ongelovige?
16. En welke overeenstemming heeft de tempel Gods met de afgoden? Want gij zijt de tempel van de levende God, gelijk als God gezegd heeft: IK WIL in hen wonen, en in hen wandelen, en IK WIL in hen wonen.

In plaats van de leden toe te staan gebruiken die met valse goden in verband worden gebracht een andere naam te geven en te vieren, waren de instructies van Paulus duidelijk: zij moesten er niets mee te maken hebben.

Jezus zei: “….. DIT VOLK EERT MIJ MET DE LIPPEN, MAAR HUN HART IS VER VAN MIJ. TEVERGEEFS EREN ZIJ MIJ, OMDAT ZIJ LERINGEN LEREN, DIE GEBODEN VAN MENSEN ZIJN.” (Marcus 7:6-7)

Bij God zijn geen vervangers aanvaardbaar! Het maakt geen verschil dat christenen het goed bedoelen wanneer zij Kerstmis vieren. God is er niet blij mee.

De almachtige God, die ons gemaakt heeft, ons bewaart en ons leven geeft, heeft Zijn wil op dit gebied aan u bekend gemaakt door Zijn Woord, de Bijbel. Zult u God eren of de tradities van de mensheid volgen?

17. “Daarom, gaat uit hun midden weg, en scheidt u af, spreekt de Here, en raakt het onreine niet aan, en Ik zal u ontvangen.” (2 Korintiërs: 6:14-17)